Op 21 en 22 april trekt Zuidpool met Long Day’s Journey into Night naar De Brakke Grond. Deze adaptatie van het gelijknamige autobiografische stuk van Nobelprijswinnaar Eugene O’Neill is pijnlijk en confronterend. Vier personages loodsen je door een dag uit het leven van het toxische gezin Tyrone. Vader is een verbitterde en aan alcohol verslaafde acteur, moeder een labiele morfinejunk, de oudste zoon een gebroken en cynisch figuur, en de jongste zoon een hoogsensitief dichter. De dialogen zijn vlijmscherp en – opvallend – worden door elk van de acteurs in een andere taal gebracht. Het pad richting onderlinge connectie was toch al bezaaid met putten en barsten.

Aan het woord: Koen van Kaam, Laurent Capelluto en Atta Nasser
Door Yasmin Van ’tveld —

Dag allen, fijn jullie te spreken. Hoe is dit stuk van Eugene O’Neill bij jullie binnengekomen? En hoe heb je de adaptatie ervaren?

Koen van Kaam: “Het raakt me enorm dat dit stuk van Eugene O’Neill niet gemaakt werd om opgevoerd en gepubliceerd te worden. Het was te persoonlijk en te pijnlijk. Hij stak zijn manuscript achter slot en grendel en benadrukte dat het pas lang na zijn dood (25 jaar, nvdr.) mocht verschijnen. Eerder mocht niemand ernaar kijken. Ik las zijn biografie en bekeek ook documentaires over O’Neills leven. Het is prachtig dat hij erin is geslaagd om zo iets intiems in een verhaal met eeuwigheidswaarde te gieten.”Laurent Capelluto: “Toen ik dit stuk begon te lezen om ermee aan de slag te gaan, verwachtte ik mij niet aan iets dat op een bepaalde manier ook over mezelf zou kunnen gaan. Koens adaptatie is heel scherp en organisch. Er gebeurt iets in de tekst waardoor je de personages al snel niet meer veroordeelt. Je leert de figuren van heel dichtbij kennen doordat het stuk hen erg op de huid zit. Dat verraste mij.”Atta Nasser: “Mij ook. En toen ik zag dat mijn personage Arabisch spreekt, vroeg ik mij af hoe ik dat ging moeten aanpakken. Ik vond het eerst wat oncomfortabel. Mensen zouden me niet begrijpen… Maar het publiek is wel mee met het verhaal.”Koen: “Atta vertelde me onlangs dat hij zich tegenwoordig comfortabeler voelt in het Engels dan in het Arabisch. Het beginproces van de repetities was wat eenzaam voor hem, omdat hij ervan overtuigd was dat niemand hem verstond. Dat is ook precies wat er gebeurt met zijn personage. Maar alle vier de personages worden boventiteld.”

Vanwaar de keuze om dit stuk in vier verschillende talen tegelijk op te voeren?

Koen: “Als ik in Brussel of Gent rondwandel, dan neem ik verschillende talen door elkaar waar. Die stemmen wou ik ook op het podium horen. Trouwens, als regisseur beperk je altijd op een of andere manier je acteurs. De acteurs kunnen in deze opvoering niet helemaal vrij bewegen. Ze zitten frontaal ten opzichte van de toeschouwer, elk geïsoleerd op hun eigen stoel. Maar er doet zich iets fantastisch voor wanneer een acteur vrijheid weet te vinden binnen restricties. Je kan dat wel niet zomaar met elke acteur doen.”

Atta en Laurent, welke rollen spelen jullie?

Laurent: “Ik speel de vader. Hij is deel van dit familie-organisme. Ik voel hoe hij zijn best doet in het leven, op zoek naar een soort verlossing. Zijn eenzaamheid drijft continu boven, ook in de interacties met de andere personages. Iemand zei me ooit dat je geslaagd bent in het leven wanneer je kinderen tijd met je willen spenderen als ze volwassen zijn. In die zin is deze vader zeker geen succes. Zijn situatie raakt me.”Atta: “Mijn rol is de grote broer die door de moeder beschuldigd wordt van de dood van zijn babybroertje toen hij zelf amper zeven jaar oud was. Hij blijft pogingen ondernemen om verbinding te maken met zijn moeder, maar ze laat het niet toe. Niemand begrijpt hem. Hij is altijd dronken en aan het rommelen met prostituees. Hij is doelloos, hard, eenzaam, boos. Maar als je als kind altijd te horen krijgt dat je een idioot bent, dan ga je je op den duur ook gedragen als een idioot. Het onrecht dat zijn familie hem aandoet valt hem heel zwaar.”Koen: “Deze broer heeft het in het echt ook niet overleefd. Hij heeft zich doodgedronken toen hij vijfendertig was.”

Hoe heb je deze adaptatie aangepakt, Koen?

Koen: “Ik wou de acteurs zichzelf niet te veel laten uitleggen. Dat vond ik niet zo belangrijk. De mensen waarover het gaat delen hetzelfde bloed, hetzelfde beenmerg. Niet alles hoeft nog uitgesproken te worden. Het originele stuk heeft zo’n drie à vier uur tekstmateriaal, dat heb ik ingekort tot er nog maar vijfenveertig minuten overbleven. Die gecondenseerde kern heb ik daarna terug uitgerokken tot ik bereikte wat ik voor ogen had.”Laurent: “Om dit verhaal over mensen die elkaar zijn kwijtgeraakt te vertellen, moesten we veel meer dan gewoonlijk naar elkaar leren luisteren. Het is een aanpak die ons op het podium intens samenbrengt.”

Hoe past Long Day’s Journey into Night in het oeuvre van Zuidpool?

Koen: (denkt na) “Ik denk in de zoektocht naar de betekenis van taal op het podium, in de breedst mogelijke zin. We beginnen vaak aan iets dat onmogelijk lijkt, maar net die onmogelijkheid prikkelt ons. Ook hebben we de neiging om oudere teksten op een nieuwe manier te benaderen. We zoeken naar betekenis binnen geschiedenis die er al is, om die geschiedenis te laten resoneren in het nu.”

Was het jouw eerste samenwerking met Zuidpool, Laurent?

Laurent: “Ja, iedereen was nieuw voor mij, zowel op als naast de scène. Ik had ook nog nooit iets gezien van Zuidpool. Het was best grappig om te merken hoe mijn Nederlandstalige en Franstalige vrienden een ander cultureel referentiekader hebben. We kennen elkaars bekende mensen niet. Dus mijn Vlaamse vrienden waren erg onder de indruk van deze samenwerking.” (lacht)Koen: “Ik kende Laurent ook nog niet persoonlijk. Ik had de Netflixserie Zone blanche gezien (Laurent Capelluto speelt er procureur Franck Siriani, nvdr.) toen ik nadacht over wie de vader zou kunnen spelen en toen bleek Laurent net terug naar Brussel te zijn verhuisd vanuit Frankrijk. Het was dus allemaal dankzij Netflix. (lacht) En inderdaad, we weten te weinig wat er allemaal over de taalgrens gebeurt.”Laurent: “Ik ben heel benieuwd om dit stuk ook in Nederland te spelen. Belgen en Nederlanders hebben een heel ander referentiekader als het over taal gaat. Dus ik ben curieus om te zien hoe dat publiek met dit stuk zal omgaan.”

Hoe zien de verdere plannen voor Zuidpool eruit?

Koen: “Volgend seizoen spelen we War of the Beasts and the Animals. Dat is een productie met poëzie van Maria Stepanova, een Russische dissidente schrijfster. Ze is nu in Moskou en sinds de oorlog in Oekraïne wordt ze volledig gecensureerd, maar het is belangrijk dat haar stem wordt gehoord.”

(Dit interview verscheen op 6 april 2023 op de site van De Brakke Grond.)